بخشی از کتاب ریاض السیاحه

کتاب ریاض سیاحه صفحه 259 تعریف قوم هزاره در اصل قوم هزاره آنچه از آن طایفه شنیده شده آن است که وقتی بندی در آن دیار بنا نمودند و هر روزی هزار نفر در آنکار می- کردند بند بسته نمیگردید و به انجام نمی رسید تا آنکه صاحب ولایت کلیه آنکه او را ارمنــــــــی شــــــــنطیاش مــــــــیخواننــــــــد عارفـــــــــان باوفـــــــــاش مـــــــــیداننـــــــــد هـــــــم یهـــــــود ایلیـــــــاش مـــــــیداننـــــــد عاشــــــــقان مرتضــــــــاش مــــــــیداننــــــــد هم نصیری خداش میدانند یعنی مظهرالعجایب ومظهر الغرائب حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالـب علیـه الصـلوة و السـلام بطریـق طـی الارض بـدانجا تشریف آورده بند را بسته اند و آن قوم از بلای زحمت رسته اند و حضرت آن هزار نفـر را آزاد نمـوده انـد و از قیـد ذلـت اطـلاق اکنون آن بند را بندامیر و بند بربر می نامند این طایفه می گویندکه ما از اولاد آن هزار نفریم لهذا ما را هزاره می گویند. و مسکن ایشان از سمت غرب از هرات الى جبال بدخشان و چترال طولاقرب دو ماه راه، و جانب جنوب از حد قندهار و غزنی وکابل الى بلخ و خلم و قندز و جهت شمال عرضاً قریب بدوازده مرحله است و مساکن ایشان مشتمل ست بجبـال راسـیه و تـلال عالیه در غایت برودت چنانکه از شدت سرما در اکثر امکنه آنجا گندم نمیروید و نمک و پنبه حاصل نمی شود اغلب خوراک و پوشاک ایشان گوشت و پوست گوسفند است. ازکثرت و عدت ایشان سخنان استماع افتاد اما آنچه تخمین فقیر آمد قریب پانصد هزار خانوار میباشند اغلب آن طایفـه شـیعه مذهب و قریب بیست هزار خانوار غالى و دوازده هزار خانوار سنی و قریب بدو سه هزار خانوار خوارج لـیکن همگـی جبلـی و جنگی از معارف انسانی دور و ازکمالات نفسانی نفورند امادر مهمان نوازی ممتاز و در شجاعت ودلیری با امتیاز اند و دو طایفـه با یکدیگر اتفاق ندارند و در جنگ و جدل با هم همیشه درکارند. حاج زین‌العابدین شیروانی ملقّب به مست علیشاه (1193 – 1253 قمری) قطب سلسله نعمت اللهی بود که راه سیر و سیاحت در پیش گرفت و در ایران، مصر، شام، عثمانی، هند، یمن، حجاز، افغانستان، فرارود و ترکستان سال ها سفر کرد. پس از آن به وطن بازگشت و حاصل دیده ها و شنیده های خود را در قالب سه کتاب بستان السیاحه، حدائق السیاحه و ریاض السیاحه گنجاند